Hoe werkt een compressor / limiter?
Een compressor is een soort geautomatiseerde volumeknop. Je stelt een bepaald maximumvolume in en geeft de compressor de opdracht om alles wat harder is dan dat, zachter te zetten.
Een voorbeeld hoe je dit kunt gebruiken: Als het volume te hard opgenomen wordt, gaat het oversturen. Dus zet er een compressor op die het volume automatisch terugdraait net voordat het gaat oversturen. Zo voorkom je een hoop problemen.
Andere toepassing: Stel je opname heeft een paar hele harde pieken in het geluid zitten. Maar afgezien daarvan, is de rest van het geluid heel zacht. Als je dan alles gewoon harder zet, gaan die pieken oversturen. Een compressor kan die pieken remmen. En dan kun je het geheel harder zetten, waardoor het wat harder klinkt allemaal.
Maar een mooie bijkomstigheid van een compressor vind ik dat je het geluid er ook mee kunt kleuren. Een voice-over kun je voller en vetter laten klinken met een compressor, of bijvoorbeeld muziek kun je meer ‘punch’ geven. Elke compressor klinkt net anders. En als je dat geluid weet te herkennen, kun je precies de goede kiezen om de mix smeuïger te maken.
In de tutorial ‘De juiste compressor kiezen’ gaan we in op de klank die verschillende (hele bekende) compressors. Dan weet je precies de juiste compressor te vinden als je opname bijvoorbeeld een beetje kaal klinkt. Of juist te wollig.
In deze tutorial kijken we naar de instelmogelijkheden van de compressor en hoe je ‘m gebruikt. Deze video behandelt de basis:
Instelmogelijkheden op een compressor
Een compressor (en een limiter) is dus eigenlijk een geautomatiseerde volumeknop. Wordt het geluid harder dan een bepaald volume, dan zet de compressor het zachter.
Wat dat ‘bepaalde volume’ is en hoeveel zachter dan precies kun je zelf instellen met deze knoppen.
Threshold
Threshold betekent drempel. Dus als het geluid harder wordt dan de drempel die je hier aangeeft, gaat de compressor het geluid zachter zetten. Hoeveel zachter, bepaal je met de Ratio knop.
Ratio
Met de Ratio bepaal je hoe hard de compressor werkt. De ratio knop werkt altijd met een verhouding, bijvoorbeeld 3:1 of 5:1. Selecteer je 3:1, dan zorgt de compressor ervoor dat een geluid dat 3 dB boven de threshold waarde uitkomt, teruggebracht wordt naar 1 dB. Op veel compressors zie je in plaats van 5:1 trouwens gewoon ‘5’ staan. Of ‘3’ in plaats van 3:1.
Side-note: Compressor of limiter?
Kort uitstapje. Selecteer je een ratio van 12:1 of meer, dan hebben we het niet meer over compressie, maar over limiting. Een limiter is dus een compressor met een ratio die hoger is dan 12:1. De meest aggressieve vorm van limiting is ‘brick wall limiting’. Daarbij is de ratio oneindig:1. Handig als het geluid echt absoluut niet boven een bepaalde waarde mag komen. Klinkt ideaal, maar als je het teveel toepast wordt je mix plat en vermoeiend om naar te luisteren. De golfvorm wordt helemaal ‘afgeplat’, zie afbeelding hieronder. Links audio zonder brick wall limiting, rechts met stevige brick wall limiting.
Attack
Met de Attack van een compressor stel je in hoe snel de compressor begint met werken nadat de audio over de drempelwaarde (threshold) heen is gegaan. Dus je zegt eigenlijk tegen de compressor ‘als het geluid over de drempel heengaat, doe je eerst nog even een paar miliseconden niks. Pas daarna draai je het volume terug.’ Dit doet heel veel met het geluid! Iets kan net wat meer ‘punch’ krijgen als je een wat langzame attack instelt bijvoorbeeld. Want hierdoor laat je de allereerste piek nog gewoon intact. Experimenteer eens met langzame en snelle attacktijden op een stemopname. Als je de threshold lekker laag zet en de ratio vrij hoog (10:1 bijvoorbeeld), dan hoor je meteen het effect van de attack.
Release
Precies het tegenovergestelde van attack. Je bepaalt wanneer de compressor weer moet stoppen met het volume naar beneden draaien. Stel dat je de release op ‘oneindig’ zou zetten (als dat zou kunnen) en een te hard geluid gaat over de drempelwaarde heen. De compressor zet dan het volume van dat geluid wat zachter. Maar daarna heeft de compressor de opdracht gekregen om het tot in het oneindige zo te houden. Niet heel zinvol op die manier, maar instellen na hoeveel miliseconden de compressor weer stopt met werken en het volume weer met rust laat wel. En net als bij de attack doet een subtiele verandering in de release setting weer veel met het geluid. Als je bijvoorbeeld een gitaar akkoord speelt, kun je met de juiste releasetijd zorgen dat het lijkt alsof het akkoord (veel) langer doorklinkt.
Knee
Soms kun je de ‘knee’ nog instellen op een compressor. Je kunt dan kiezen voor ‘hard knee’ of ‘soft knee’ of soms ook iets daar tussenin. Hard knee betekent dat de compressor het geluid vrij resoluut zachter zet als het over de drempelwaarde heen is gegaan. Geen half werk, gewoon dat volume zo snel mogelijk zachter. Bij soft knee gaat het allemaal wat geleidelijker en gaat de compressor wat rustiger aan zachter. Het effect van de knee instellingen is trouwens vrij subtiel, welke setting je ook kiest.
(Make-up) Gain
Als je klaar bent met het instellen van je compressor, is dit de laatste knop die je gebruikt. Een compressor zet je geluid dus zachter als het boven de drempelwaarde komt. Daardoor maak je het geluid wat compacter, de harde pieken haal je eruit. En daardoor kun je het geheel weer wat harder zetten zonder dat die pieken gaan oversturen. Dit doe je met de make-up gain.
Het instellen van een compressor in de praktijk
Hoe stel je nou een compressor in? Nou, dat is erg afhankelijk van wat je wil. Want wat is nou de juiste hoeveelheid compressie?
Als we het over muziek hebben dan zal een rock of metal track waarschijnlijk meer compressie nodig hebben dan een klassieke opname.
In audionabewerking zijn er onderling ook verschillen. Bij een korte commercial is behoorlijk veel compressie op de voice-over vrij normaal. Maar in een film zou ik niet zoveel compressie op de stemmen van de acteurs gebruiken. Als je alle dynamiek uit de opnames haalt, klinkt het niet meer natuurlijk en is het na 1,5 uur kijken vaak ook vermoeiend voor je oren. Maar het is ook weer vrij irritant als je continu zelf aan je volumeknop moet draaien tijdens een film.
Als je nog niet precies weet wat je wil, kun je een andere productie als voorbeeld gebruiken. Hoe vol, dynamisch of plat klinkt de voice-over of zang daar? Probeer vooral met de threshold en ratio de sound daar naartoe te trekken.
Let in dit geval even alleen op de dynamiek van de voice-over of zang ten opzichte van de rest, dus hoe compact of hoe dynamisch klinkt het. Want de sound van een voice-over of zang wordt natuurlijk door veel meer dingen bepaald dan alleen compressie.
Per opname is de hoeveelheid compressie dus iedere keer anders. Maar de stappen om tot een goede sound te komen zijn elke keer hetzelfde:
– Zet de ratio op 3:1. Dit is puur een beginwaarde, later ga je hier nog aan draaien.
– Zet de attack tussen de 5-10 milliseconden en de release op 50-60 milliseconden om te beginnen. Ook weer puur een beginsetting. Want dit gaat niet voor elk instrument of elke stem werken.
– Nu bepaal je met de threshold waar de compressor begint met werken. Zet deze eerst helemaal op 0dB (geen compressie) en speel dan de track af.
– Trek de threshold langzaam naar beneden, totdat de compressor begint met werken. Dit kun je vaak ook op een ‘gain reduction’ meter zien. Nu is het een kwestie van luisteren wat lekker klinkt. Als je de threshold te ver doortrekt, hoor je dat de compressor hard moet gaan werken en alles helemaal plat slaat. Als je niet genoeg compressie gebruikt, hoor je hier en daar nog grote verschillen in volume.
– Probeer nu een andere ratio. Bij heel dynamische audio zul je misschien een hogere ratio gebruiken dan 3:1, soms is hele subtiele compressie genoeg (1,5:1 of 2:1). Bijvoorbeeld als je niet echt compressie nodig hebt, maar wel op zoek bent naar een bepaalde kleuring van het geluid. Zie ook ‘De juiste compressor kiezen’. Daar kun je lezen hoe een paar hele bekende compressor (plugins) het geluid kleuren.
– Kijk nu naar de attack en release settings. Een te snelle attack is waarschijnlijk wat te ‘agressief’, alles wordt meteen platgeslagen wat onnatuurlijk kan klinken. Te langzaam zorgt ervoor dat de compressor nauwelijks zijn werk doet. Bij de release geeft een verkeerde setting soms een ‘pompend’ geluid (het laatste stuk van een woord wordt opeens weer harder gezet door de compressor).
– Omdat de compressor nu alle harde pieken zachter zet, klinkt het totaalvolume ook zachter. Gebruik uiteindelijk de Make-Up Gain knop om het totaalvolume weer wat harder te zetten.
Vragen of opmerkingen? Mail me via gijs@audiokickstart.com!
